Factcheckers: Is een afgedankte gsm meer waard dan je denkt? Kan je de verplichte anonimiteit van spermadonatie omzeilen via het internet? Worden onze Facebookaccounts open en bloot verkocht? 

Maandag 8 april 2024 - In een wereld die steeds meer gedigitaliseerd geraakt, blijven Britt Van Marsenille, Jan Van Looveren en Thomas Vanderveken feiten checken in een nieuw seizoen van Factcheckers. Zes afleveringen lang zetten ze hun beproefde technieken in om feit van fictie te onderscheiden: diepgravend onderzoek, groots opgezette experimenten en spraakmakende testen. En in seizoen vijf doen ze dat voor checks die allemaal iets te maken hebben met de wereld van mobiele communicatie en internet, van sociale media en apps, van hardware en software. Want de digitale trein dendert voort, maar het is een flinke uitdaging om dat tempo te blijven volgen. Gelukkig zijn Britt, Jan en Thomas er om een handje te helpen.

In de eerste aflevering van het nieuwe seizoen onderzoeken Thomas en Britt hoe gemakkelijk je goud uit je gsm kan halen. Samen met Jan zetten ze ook een grote inzamelactie op poten om afgedankte gsm’s in te zamelen én roepen ze ook Vlaanderen op om zoveel mogelijk oude gsm’s in te zamelen. Jong en oud kan helpen, zo staan er dankzij Ketnet speciale inzamelboxen op scholen. Wat het resultaat is van deze grote inzamelactie, komen we te weten op het einde van dit vijfde seizoen. 

Britt zoekt uit of je op het internet de anonimiteit kan omzeilen die verplicht is bij spermadonatie via een fertiliteitskliniek. En Jan ontdekt gehackte Facebookprofielen die online te koop worden aangeboden. Hij probeert de eigenaar van een account op te sporen om die te waarschuwen. 

De eerste aflevering van Factcheckers: woensdag 10 april om 20.55 uur op VRT 1 en VRT MAX.

Factcheck: Een oude gsm is meer waard dan je denkt

België is kampioen in recycleren. Weinig landen in Europa zijn zo goed in het sorteren en recyclen van afval als ons landje. Toch is er blijkbaar één product dat de Belgen bij al dit sorteren, inzamelen en recycleren – al dan niet bewust – over het hoofd zien: de gsm. In alle Belgische huisgezinnen samen zouden meer dan 3 miljoen afgedankte mobiele telefoons stof liggen te vergaren. ​ 

En toch zou zo’n afgedankte telefoon meer waard zijn dan je denkt. Op YouTube zijn er tientallen filmpjes te vinden van doe-het-zelvers die beweren echte klompjes goud uit hun toestel te halen. Het klinkt te mooi om waar te zijn … en wanneer Thomas en Britt de proef op de som nemen, ontdekken ze effectief dat de online video’s een loopje nemen met de werkelijkheid. 

Maar dit neemt niet weg dat de edelmetalen die in oude gsm’s zitten wel degelijk gerecycleerd kunnen worden. Sommige niet gebruikte toestellen zijn nog in zo’n goede staat dat ze als tweedehands toestel hergebruikt kunnen worden of via een goed doel aan kansarme jongeren geschonken kunnen worden. Op die manier zouden afgedankte toestellen inderdaad veel meer waard kunnen zijn dan je denkt … als ze ingezameld zouden worden. En precies daarom zetten Thomas, Britt en Jan een grote inzamelactie op poten. Ze roepen ook alle Vlamingen op om zoveel mogelijk oude gsm’s in te zamelen. Hoe dit precies verloopt, zie je woensdag 10 april. 

Thomas Vanderveken: "In al die seizoenen die we al gemaakt hebben, is het de eerste keer dat we zo’n grote actie op poten zetten. We willen heel Vlaanderen bereiken en iedereen zoveel mogelijk gsm’s laten verzamelen."

Factcheck: Anoniem sperma doneren kan je online omzeilen

In 2023 werden meer dan 110.000 kinderen geboren in ons land. Dat zijn gemiddeld meer dan 300 geboortes per dag. Tegelijk zou ongeveer 15% van de Belgische koppels te maken krijgen met verminderde vruchtbaarheid. Velen van hen doen beroep op een spermabank van een fertiliteitskliniek. Hoewel je als wensouder ook zelf een spermadonor kan aanbrengen, gebruiken de meeste wensouders het zaad van een anonieme spermadonor. De Belgische wet garandeert absolute anonimiteit voor dit soort donoren. ​ 

Maar precies deze anonimiteit vormt blijkbaar voor heel wat wensouders én voor donoren net een nadeel. Zij die meer achtergrond willen kennen van de donor of van de wensouder, zij die de donor mee willen betrekken of als donor betrokken willen blijven (hoe beperkt ook) in het opgroeien van het kind, ervaren de anonimiteit als een obstakel. Ze zoeken dan vaak via het internet een oplossing die zij geschikter vinden. In Facebookgroepen of zelfs in apps geldt de anonimiteit niet. Maar is het echt zo eenvoudig om online een spermadonor te vinden? Hoe gaat dat dan in zijn werk? En hoe zit het met de websites van internationale spermabanken waar anonimiteit niet aan de orde lijkt te zijn, waar je de naam te weten komt van de donoren, foto’s kan raadplegen en zelfs audio-opnames van donoren kan beluisteren? Britt zoekt het uit en spreekt met wensouder en donor. 

Britt Van Marsenille: "Hoe meer ik me verdiepte in dit thema, hoe meer verrassingen ik tegenkwam. Ik wist bijvoorbeeld niet dat er een app bestaat die jou door je te laten swipen in contact brengt met donoren … Het lijkt wel Tinder voor spermadonoren."

Factcheck: Facebookaccounts worden zonder ons medeweten online verhandeld

Dat hackers haast dagelijks de grote sociale media-platformen aanvallen, is al lang geen nieuws meer. Dat de gegevens van bijvoorbeeld miljoenen Facebookgebruikers gelekt zijn evenmin. Zeggen dat er gehackte accounts worden verhandeld op het dark web, dat deel van het internet dat niet rechtstreeks vindbaar is voor zoekmachines, is een open deur intrappen. Maar dat Facebookaccounts ook voor een appel en een ei zomaar op het internet aangeboden worden alsof het de normaalste zaak van de wereld is, dat is toch best verrassend te noemen. ​ 

Precies daarom onderneemt Jan Van Looveren een online zoektocht. Hij ontdekt het bestaan van verschillende sites die in groten getale bestaande accounts aanbieden van over de hele wereld … Of tenminste beweren dat ze voor weinig geld hele bundels van accounts kunnen leveren. Hij komt via een berichtenplatform ook rechtstreeks in contact met iemand die hem zonder aarzelen “bewijs” levert van zijn koopwaar: actieve Nederlandse en Belgische Facebookaccounts. Jan komt de eigenaar van een van die accounts op het spoor en besluit het nietsvermoedende slachtoffer op de hoogte te brengen. Hoe dat afloopt, ontdek je in de eerste aflevering van het nieuwe seizoen. 

Jan Van Looveren: "Ik schrok ervan hoe gemakkelijk ik in contact kon komen met iemand die me de ene na de andere account kon aanbieden, alsof we op de markt stonden."

Factcheckers maakt deel uit van het VRT-aanbod rond digitale inclusie, met de steun van de Vlaamse overheid.